Ý nghĩa Lễ Giỗ
Cúng giỗ là một buổi kỷ niệm ngày người mất qua đời quan trọng của người Việt, được tính theo âm lịch. Ngày này là ngày để thể hiện tấm lòng thủy chung, thương xót của người đang sống với người đã khuất, thể hiện đạo hiếu đối với Tổ tiên. Nhà giầu thì làm cỗ linh đình, mời người thân trong dòng họ, bạn bè gần xa, anh em bằng hữu về dự giỗ. Nhà nghèo thì chỉ cần lưng cơm, đĩa muối, quả trứng, ba nén nhang, một đôi nến và vài món ăn giản dị cúng người mất đã có lòng thành kính đối với người đã mất. Lòng thủy chung thương xót người đã khuất chỉ phụ thuộc vào việc con cháu phải nhớ ngày người mất để làm giỗ, không liên quan đến việc làm giỗ lớn hay nhỏ.
Thân bằng, cố hữu của những người quá cố nếu thấy lưu luyến thì đến dự giỗ theo ngày đã định sẵn từ trước, không cần phải đợi đến thiệp mời như tiệc cưới, lễ mừng, không nên có chuyện Hữu thỉnh hữu lai, vô thỉnh bất đáo (nghĩa là mời thì đến, không mời thì thôi)
Ngày tiên thường và Chính kỵ
Trong việc cúng vào ngày Giỗ thì bao gồm hai lễ quan trọng: Lễ Tiên thường (lễ cúng cáo yết, lễ cúng vào ngày trước ngày ngày người chết qua đời một ngày) và lễ Chính kỵ (chính ngày mất).
Ngày cáo giỗ
Ngày cáo giỗ còn được gọi là Tiên Thường là ngày giỗ trước ngày người quá cố qua đời. Trong ngày này, con cháu cúng cáo giỗ để mời người đã khuất hôm sau về hưởng giỗ, xin phép Thổ công cho phép vong hồn người được giỗ và nội ngoại cùng về hưởng giỗ cùng con cháu. Ngày cúng cáo giỗ chỉ được áp dụng đối với giỗ trọng (tức những người hàng trên hoặc ngang hàng trưởng gia nhữ kỵ, cụ, ông, bà, cha, mẹ; chồng; vợ; anh chị em..) mà không cần thiết phải áp dụng đối với giỗ mọn (tức những người hàng dưới trưởng gia như con, cháu, chắt, chít..) mà chỉ cúng ngày chính giỗ. Vào ngày này, trưởng gia mang lễ ra mộ mời vong hồn về, sửa sang lại mộ phần cho ngay ngắn.
Ngày này, ban thờ được dọn dẹp, lau chùi sạch sẽ từ sáng sớm để chuẩn bị cho việc cúng gia tiên thường vào buổi chiều. Họ hàng nội ngoại thường gửi giỗ và sửa soạn để làm giỗ hôm sau. Lúc đầu sẽ cúng gia tiên và con cháu sẽ ăn uống cùng với nhau. Phải cúng công thần Thổ địa trước, gia tiên sau. Bàn thờ lúc nào cũng hương khói nghi ngút cho đến hết Chính kỵ vào buổi sáng hôm sau.
Khi cuối, gia chủ cần phải cúng để mời người được hưởng giỗ trước, tiếp theo mới đến mời gia tiên nội/ngoại từ bậc cao nhất đến thấp nhất và cáo thỉnh gia thần cùng về đây dự tiệc giỗ.
Ngày chính giỗ
Ngày chính giỗ còn được gọi là chính kỵ, là ngày mất của người được giỗ. Điều bắt buộc trong cỗ cúng. Điều bắt buộc trong cỗ cúng phải có bát cơm úp và quả trứng luộc kèm gia vị (ngày nay không bắt buộc).
Gia chủ có thể mời thêm khách khứa trong làng xóm, trong họ đến dự. Khách khi đến đều mang theo trà, cam, rượu..đến lễ giỗ. Khi khách đến thì đốn đồ lễ đưa lên bàn thờ. Sau đó chủ nhà mời khách uống trà, ăn trầu hay bánh kẹo..cỗ bàn được sắp thành từng mâm đặt trên chiếc cũi tầm, mỗi mâm có bốn hoặc có sau người ngồi ăn. Thành phần mâm cỗ gồm vài ba món tinh khiết, thơm ngon mà chủ nhà đã chuẩn bị cùng với nước uống, bát đũa..
Những người cùng lứa tuổi, ngôi vị được ngồi vào một mâm. Đàn bà và đàn bà không nên ngồi chung. Cỗ hay được làm vào buổi trưa có khi còn được lai rai đến buổi chiều. Sau khi khách ra về hết chủ nhà lên bàn thờ thắp thêm một tuần hương, lễ tạ xin hóa vàng.
Có gia đình thường mời cả hai lễ Tiên thường và Chính kỵ, đôi khi lễ tiên thường đông hơn vì vào buổi chiều, khi làm xong việc thì mới đến hàng xóm ăn giỗ tiện hơn. Có những gia đình cả hai vợ chồng được mời đến cả hai lễ, một người đi ăn lễ Tiên thường và một người đi ăn lễ Chính kỵ. Dần dần, người ta đã giản lược đi chỉ mời khách đến dự trong một lễ nhưng vẫn cúng vàng hương, rượu trong cả hai lễ. Theo phong tục, lễ tiên thường phải cúng buổi chiều, lễ chính kỵ phải cúng buổi sáng kể cả khi đến chiều hoặc tối hôm đó mới mất.
Gửi giỗ
Người quá cố có rất nhiều con cháu, chỉ cúng giỗ tại nhà con trai trưởng, nếu con trai trưởng mất thì làm tại nhà cháu đích tôn. Con cháu sẽ tề tựu ở nhà con trai trưởng làm giỗ. Nếu người được giỗ là hàng cao thì con cái, cháu chắt đến nhà trưởng tộc. Lễ gửi giỗ trọng hay mọn, lớn hay nhỏ thì tùy thuộc vào hoàn cảnh và mối quan hệ với người chết từng gia đình. Con cháu sẽ là những người đóng góp nhiều nhất
Theo Phong tục Tập quán Việt Nam
